Şua İzni Nedir? Kimleri Kapsar?

Şua izni, radyasyonla çalışan sağlık personelinin sağlığını korumak amacıyla verilen özel bir izindir. Şua kelimesi, anlamı itibarıyla “ışın” kavramını karşılar. Sağlık izni kapsamında sunulan bir izin çeşidi olan şua izni; sağlık kuruluşlarında radyolojik ışınlara maruz kalan veya maruz kalma riski yüksek bölümlerde çalışan sağlık personellerine verilen bir izindir.

Oldukça spesifik bir alanı kapsayan şua izninin tanımı, amacı, kimlerin bu izne hak sahibi olduğu, nasıl hesaplandığı ve nasıl kullanılabileceği gibi konuları ele aldık.

Şua İzninin Amacı Nedir?

Şua izni, radyasyonla çalışan sağlık personelinin maruz kaldığı radyasyonun olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla verilir. Bu izin, çalışanların sağlığını korumak ve radyasyonun uzun vadeli etkilerini en aza indirmek için kullanılır. Çalışanların belirli bir süre boyunca radyasyondan uzak kalmalarını sağlayarak sağlıklarını belli ölçüde koruma altına alır.

Şua izni, sağlık personellerine mevcut yıllık izin hakkına ek olarak dört haftalık tatil hakkını tanır. Bu hak, Avrupa Sosyal Şartı Sözleşmesinin 4. bendinde yer alan zararlı maddelere karşı çalışanların sağlıklarının korunması ve risklerin azaltılması kapsamında iyileşme süreci olarak çalışanlara tanınmıştır.

Şua İznine Hak Sahibi Olanlar: Kimler Şua İznine Hak Sahibidir?

Şua iznine hak sahibi olan gruplar arasında, hastaların tedavisi amacıyla radyolojik ışınların kullanıldığı sağlık birimlerindeki personel başta gelir. Söz konusu hastanenin özel veya kamu hastanesi olması şua iznini etkilemez.

Şua iznine hak kazanmak için sağlık çalışanın radyolojik ışınlara maruz kalması gerekir. Dolayısıyla bir çalışanın şua izni alabilmesi için keşif yapılarak çalışanın radyolojik ışınlara maruz kalma riski bulunup bulunmadığı tespit edilir. 

Şua İznine Hak Sahibi Olmak İçin Şartlar Nelerdir?

Şua iznine hak sahibi olmak için ekstra bir yasal şart aranmaz. Üstelik şua izni için en az bir yıl çalışma şartı da yoktur. “Senede dört haftalık muntazaman devamlı tatil” nitelendirmesi dolayısıyla bir yıl içinde dört haftalık şua izni söz konusudur.

Şua İzni Nasıl Hesaplanır?

Şua izni süresi sabit olup dört haftadır ve parça parça kullanılamaz. Bu nedenle ekstra bir hesaplama yapılmasına gerek yoktur. Mutlaka dört hafta olarak tek parça kullanılmalıdır.

Şua İzni Kullanımı: Şua İzni Nasıl Kullanılır?

Şua izni kullanımı, gerekli şartları karşılayan personel için zorunlu bir hak niteliği taşıdığından izin kullandırılmaması hâlinde ilgili kuruma yasal yaptırımlar uygulanır. Dolayısıyla şua izni kullanımı için personelin yazılı başvuru yapması yeterlidir.

Çalışanın sağlığını koruma amacıyla belirli bir süre boyunca radyasyondan uzak kalmasını sağlayan şua izni için çalışan, çalıştığı kuruma yazılı başvuru yapar. Bu başvurusunun ardından izni onaylanır ve ilgili süre boyunca şua izni kullanır.

Eğer çalışan kişi kamu hastanesinde şua iznine başvurmuş ve kurum tarafından bu talebi reddedilmiş ya da 60 gün boyunca izin talebine cevap alamamışsa sonraki 60 gün içerisinde idari yargı vasıtasıyla dava açabilir.

Çalışanın kendi rızasıyla şua iznini kullanmaması durumunda ise işçiye bu süre için ekstra ücret ödenmelidir. Yani şua izni alması gereken dönemde çalışması hâlinde ilgili dönemdeki ücretine ek olarak hesaplanan izin ücreti de ödenmelidir. Çünkü şua izni alacağı, “fazla çalışma” benzeri bir çalışma olarak hesaplanır. Ayrıca şua izni “ücretli izin” kapsamında olduğu için izin yapılırken de maaş ödemesi konusunda herhangi bir aksama olmamalıdır.

Şua İzni Ne Zaman Kullanılır?

Şua izni, çalışanın yıllık izin dönemine ek olarak verildiği için çoğunlukla bir yıllık çalışma dönemi içinde kullandırılması tercih edilir. Çalışanlar, bu izni kullanarak hem dinlenme fırsatı bulur hem de radyasyonun olumsuz etkilerinden bir nebze korunmuş olurlar.

İçsel ve Dışsal Radyasyondan Nasıl Korunulur?

Şua izni sırasında, personelin hem dinlenmesi hem de bünyesinde var olan radyasyonun etkilerini azaltması gerekir. Bunun için sadece sağlık çalışanlarının değil, radyasyona maruz kalmış herkesin uygulayabileceği bazı yollar vardır. 

İçsel Radyasyondan Korunma

Radyoaktif maddeler; solunum, sindirim ya da deride yara ve çizikler yoluyla vücuda girdikten sonra ışımaya devam eder. Bu ışınlanma, vücut dokusu ve hücreleri için bir hayli zararlıdır. 

İçsel radyasyondan korunmak için başvurulabilecek ilk yol, hijyeni yüksek tutmaktır. Özellikle eller veya ağız içine bulaşan radyoaktif çekirdekler muntazaman temizlenmelidir.

Solunum ile maruz kalınan içsel radyasyona karşı korunma yöntemi ise havalandırmadır. Bulunulan mekânlar sürekli havalandırılmalı, havadaki radyasyonun dağıtılması sağlanmalıdır.

İçsel radyasyona karşı korunmak için bir diğer yol ise vücutta, cilt üzerinde bulunan açık yaraların mutlak suretle kapatılmasıdır. Çünkü bu yaralar aracılığıyla radyasyon doğrudan kana karışabilir.

Dışsal Radyasyondan Korunma

Etrafta bulunan radyoaktif maddelerin yaydığı radyasyonun vücudumuza dışarıdan ulaşması, dışsal radyasyon olarak nitelendirilir. Dışsal radyasyondan korunmak için üç ana etmen önemlidir: Zaman, mesafe ve zırhlama.

Radyasyon bulunan ortamda ne kadar az zaman geçirilirse dışsal radyasyona o kadar az maruz kalınır. Bu, zaman faktörüdür.

Radyasyon kaynağına ne kadar uzak durulursa, dışsal radyasyondan o kadar az etkilenilir. Bu da mesafe faktörüdür.

Radyasyonun şiddetini zayıflatmak için önüne konulan ya da onu çevreleyen malzeme “zırh” olarak adlandırılır. Radyasyon kaynağı ile kişi arasına engel konulması ise zırhlama” yöntemidir. Bu yöntem, maruz kalınan radyasyonu en aza indirmeye yardımcı olur. Alfa düzeyi radyasyon için kâğıt, beta düzeyi radyasyon için plastik, gama ve x ışınları için kurşun, nötron için ise beton kullanılarak zırhlama yapılır.

Genel olarak radyasyondan korunmak için ise üç temel prensip bulunur: Gerekçelendirme, optimizasyon ve doz sınırlamaları.

Bireysel olarak uygulanabilecek bu prensipleri şu şekilde özetleyebiliriz:

• Gerekçelendirme: Maruz kalınacak radyasyonun etkileri gözetilerek net bir fayda sağlamayacak hiçbir radyasyon uygulamasına izin verilmemelidir.
• Optimizasyon: Bedel – fayda kıyaslamasının sonucu olarak gerekli olduğuna inanılan radyasyonun uygulanması sırasında mümkün olan en düşük dozun alınması sağlanmalıdır. Buna optimizasyon denir.
• Doz sınırlamaları: Kişilerin maruz kaldıkları doz eşdeğeri miktarı, belirli doz sınırını aşmamalıdır. Bu sınırlar Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu tarafından belirlenmiş olup mutlak suretle uyulması gereklidir. 

Sonuç itibarıyla şua izni, radyasyonla çalışan sağlık personelinin sağlığını korumak amacıyla verilen önemli bir izindir. Bu izin, çalışanların radyasyonun olumsuz etkilerinden korunmalarını sağlar ve sağlıklarını korumaları için bir önlem görevi görür. 

Şura hakkını dışında çalışanların bir diğer hakkı olan yıllık izin hakkında detaylı bilgi almak isterseniz “Yıllık İzin Hakkı Nedir?” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.